Geschiedenis

Geschiedenis van de Dodenherdenking in Beverwijk

Hoe is in Beverwijk de Dodenherdenking sinds de Tweede Wereldoorlog in grote lijnen verlopen.

…het ontstaan
Het waren kameraden van de in de Tweede Wereldoorlog omgekomen verzetsstrijders uit Beverwijk, die na mei 1945 het initiatief namen voor de herdenking die jaarlijks zou terugkeren. De Vereniging van Oud-Illegale Werkers afdeling Midden-Kennemerland, organiseerde elke 4de mei een uitgebreide herdenking. Die begon met een bijeenkomst met declamatie van oorlogspoëzie en sprekers in de veiling Kennemerland aan de Breestraat. Later in de bloemenveiling ‘t Centrum aan de Koningstraat en vele jaren in het Kennemer Theater aan de Zeestraat.
Van daar liepen de Beverwijkers in een stille tocht over de Zeestraat naar het monument aan het Westerhoutplein, waar bloemen werden gelegd bij het monument. Van daar ging de stille tocht via de Creutzberglaan naar de algemene begraafplaats Duinrust, waar men in stilte langs de graven liep van de slachtoffers van oorlog en verzet. Tijdens die tocht over Duinrust, werd om 20.00 uur de last post geblazen en twee minuten stilte in acht genomen. Daarmee was de herdenking voorbij.
De eerste jaren kreeg die herdenking vorm door de gezamenlijke manifestatie van de verzetsmensen uit die oorlog. Katholieken, communisten en gereformeerden, die in het dagelijks leven weer weinig met elkaar te maken hadden, liepen op 4 mei schouder aan schouder de stille tocht met in de eerste rij de burgemeester.
Met het verstrijken van de jaren zijn er veranderingen opgetreden. De animo van Beverwijkers voor de stille tocht werd minder, evenals later ook voor de herdenking zelf. De opzet en vormgeving van de herdenking bleven in grote lijnen dezelfde; nog altijd zijn de graven van de oorlogsslachtoffers op 4 mei de plaats waar twee minuten wordt stilgestaan. Maar in de loop der jaren, verdwenen bij het monument op het Westerhoutplein de erewacht. Eerst waren dat voormalige leden van de Binnenlandse Strijdkrachten in hun blauwe overal, vervolgens twee militairen en tenslotte twee burgers: Dries Schoone en Jan Vink.

Bij de herdenking was er niet langer alleen aandacht voor de gesneuvelde verzetsstrijders, maar werd ook gesproken over het leed van de Joden die uit Beverwijk zijn weggevoerd, en weer later voor de slachtoffers van de razzia’s en de verplichte tewerkstelling in Duitsland; het leed verbreedde zich van de gevallen verzetsstrijders naar alle slachtoffers van die oorlog.
De Vereniging van Oud Verzetsstrijders zag zich genoodzaakt de vorm van de herdenking verder te wijzigen. De bijeenkomst werd in de jaren ‘70 en ‘80 gehouden in de Grote Kerk, waarna over de Arendsweg en de Bankenlaan een kleine groep de stille tocht naar Duinrust maakte.
De manifestatie op 4 mei is door het toenmalige comité in tweeën gesplitst.De herdenking bij het monument op het Westerhoutplein verschoof naar het middaguur op de 4de mei en werd vooral gekarakteriseerd door de kranslegging door groepen uit de Beverwijkse samenleving. Begin jaren ‘90 was de animo voor de stille tocht zo gering geworden, dat is besloten hier van af te zien.
De bijeenkomst met sprekers, muziek en declamatie verschoof naar de aula van de begraafplaats Duinrust, waarna de stille tocht langs de graven voerde. Voor de gemeente Beverwijk was het al die jaren duidelijk, de 4 mei-herdenking voor de inwoners van Beverwijk, werd georganiseerd door de voormalige verzetsstrijders en hun familie. Zij hadden inmiddels een 4 mei comité gevormd, waarin ook andere Beverwijkers zitting namen.
In 1970 meldt de heer F . Bruijns uit Heemskerk dat de Nederlandse Spoorwegen toestemming hebben gegeven voor een klein monument aan de muur van het station Beverwijk. Reden: op 16 april 1944 zijn bij dat station 486 jonge mannen uit Beverwijk en Velsen-Noord bijeen gedreven. Zij waren het slachtoffer van een razzia door de bezetter en zijn weggevoerd naar heropvoedingskampen in de buurt van Leipzig in Duitsland. 62 Beverwijkers en Velsen-Noorders overleefden de ontberingen niet.
Een 3de herdenking in Beverwijk was een feit. Hoewel 16 april de dag van de razzia was, is de herdenking toch verschoven naar de 4e mei. Op verzoek van de toenmalige burgemeester Velders-Vlasblom heeft het 4 mei comité sinds halverwege de jaren ’80 deze herdenking op de 4de mei vormgegeven.
Eind jaren ‘80 vroeg een andere groep Beverwijkers erkenning voor oorlogsleed. Die maakte deel uit van het Nederlandse leger, dat na de Tweede Wereldoorlog naar het voormalige Nederlands-Indië was gestuurd, om het koloniale gezag te herstellen. Hierbij zijn ook tien soldaten uit Beverwijk, in dienst van het Nederlands leger, omgekomen.
Deze Beverwijkers wilden ook op 4 mei hun kameraden herdenken, maar dat lag toen, ook in de politiek, gevoelig. Waren deze Beverwijkers slachtoffers van oorlog of van politionele acties; was 4 mei wel de aangewezen datum. De animositeit in de samenleving was er de oorzaak van dat drie overlevenden, op eigen kracht voor hun herdenking aan de slag moesten. Uiteindelijk kregen zij toestemming voor een monument ter nagedachtenis aan de Beverwijkers die de actie van het Nederlands leger in voormalig Nederlands-Indië niet overleefden. Het staat op het Kuenenplein en is in 1995 onthuld. Op 4 mei breidde het aantal herdenkingen zich opnieuw uit: kransen en stilte op het Westerhoutplein, op Duinrust, op het Stationsplein en op het Kuenenplein.

….het heden
De 4 mei in Beverwijk anno 2011 begint om 11.30 uur met de herdenking op het Stationsplein, van de Beverwijkers en Velsen-Noorders die bij de razzia van 16 april 1944 zijn weggevoerd en niet terugkeerden. Bloemen worden er gelegd door slachtoffers van de razzia en hun familieleden. Namens de gemeenten Beverwijk en Velsen worden kransen gelegd, evenals door de Stichting 4 mei Beverwijk en de Stichting 16 april 1944. Kinderen van de basisschool De Wilgeroos, die het monument geadopteerd hebben, leggen bloemen en lezen gedichten of verhalen voor. Het aanwezige publiek bestaat vooral uit slachtoffers van de razzia en veel van hun nabestaanden. Er wordt één minuut stilte in acht genomen en de bijeenkomst wordt afgesloten met het gezamenlijk zingen van het Wilhelmus. De organisatie is in handen van de Stichting 4 mei Beverwijk.
Om 13.00 is de herdenking op het Kuenenplein, van de tien Beverwijkers die omkwamen bij de strijd in het voormalig Nederlands-Indië. Aanwezig zijn vooral nabestaanden, familieleden en afgevaardigden van politieke partijen. Er staat een erewacht van de Nationale Reserve aangetreden met geweer. Kransen worden gelegd door de burgemeester namens de gemeente Beverwijk en door de Stichting Indië-monument. De namen van de tien gevallen Beverwijkers worden één voor één voorgelezen, waarna scouts bloemen leggen. De bijeenkomst wordt afgesloten met twee minuten stilte en het zingen van het Wilhelmus. De organisatie is in handen van het de Stichting Indië-monument in Beverwijk.

Om 18.30 uur is de herdenking bij het monument voor de gevallenen, dat geplaatst is op het plantsoen aan het Westerhoutplein. Met dat monument worden herdacht alle Beverwijkers en allen die in Beverwijk gesneuveld zijn als gevolg van het geweld van de Tweede Wereldoorlog. De herdenking krijgt vorm door het leggen van kransen en bloemen. De rij wordt geopend door de burgemeester namens de gemeente Beverwijk, daarna de Stichting 4 mei Beverwijk en vervolgens afgevaardigden van politieke partijen, kerken en enkele culturele instellingen, waaronder Turkse verenigingen. Bijzonder is de rol van leerlingen van de Bethelschool. Zij leggen bloemen en lezen voor uit eigen werk. Deze school heeft het monument in de jaren ’80 geadopteerd, wat betekent dat er op 4 mei altijd leerlingen bij de herdenking zijn en op school stil wordt gestaan bij de reden van het monument. Het aanwezige publiek bestaat de laatste jaren uit zo’n honderd Beverwijkers, jong en oud, buurtbewoners en zij die verder weg wonen. De bijeenkomst wordt afgesloten met één minuut stilte en het zingen van twee coupletten van het Wilhelmus. De organisatie is in handen van de Stichting 4 mei Beverwijk.
Om 19.10 uur begint in de aula van de algemene begraafplaats Duinrust de avondherdenking. In de aula wordt geluisterd naar muziek, uitgevoerd door een zangkoor of harmonie of orkest, een spreker uit de Beverwijkse samenleving, en leerlingen van het Kennemer College, die enkele gedichten voordragen. Deze leerlingen zijn de winnaars van de gedichtenwedstrijd in april op de school aan de Büllerlaan, wanneer over oorlog en vrijheid wordt onderwezen.
Na de herdenking in de aula, volgt de stille tocht langs de graven van Beverwijkers en mensen die in Beverwijk zijn overleden als gevolg van het oorlogsgeweld. Bij deze graven wordt een moment stilgestaan, waarna de aanwezigen zich verzamelen op het grasveld bij de oude ingang van de begraafplaats. Daar worden enkele gedichten voorgelezen, waarna om 20.00 uur twee minuten stilte in acht wordt genomen. De manifestatie wordt afgesloten met het zingen van het Wilhelmus. Bij de herdenking zijn zo’n 100 Beverwijkers aanwezig. De organisatie is in handen van de Stichting 4 mei Beverwijk.

…. de toekomst
De herdenking blijft in beweging. Zo is het samenkomen op het Westerhoutplein verschoven naar de vroege avonduren en heeft het Tata Steel Orkest niet alleen voor de herdenking gemusiceerd op Duinrust (zowel binnen als buiten), maar werd ook na afloop een miniconcert gegeven. Het bestuur staat open voor suggesties, zo lang de beginselen van de Dodenherdenking niet worden aangetast.