Jaarrede Mark Verschoor

Mark Verschoor, leraar geschiedenis aan het Castor College in Beverwijk hield de jaarrede tijdens de herdenking in de aula op begraafplaats Duinrust. Geheel links op de foto pianist Tom ten Broecke. (Foto Hans de Wolf)

Jaarrede Mark Verschoor, leraar geschiedenis aan het Castor College in Beverwijk

Zaterdag 4 mei 2024, aula begraafplaats Duinrust

Dames en heren,

Waarom herdenken wij? In mijn klaslokaal klinkt deze vraag zo nu en dan, voorafgaand aan de lessen over de Tweede Wereldoorlog. Een belangrijke vraag.

Degenen die de oorlog hebben meegemaakt staan stil bij hun herinneringen. Hun kinderen zijn via hen eveneens in aanraking met de oorlogsgruwelen gekomen, en dit heeft in veel gevallen een grote invloed op hun jeugd gehad. Ik behoor zelf tot de generatie waarvan de grootouders de oorlog hebben meegemaakt. De verhalen van ooggetuigen leven zo voort in degenen die hen gekend hebben. De generatie na mij, die ik nu in de klas voor me zie, heeft doorgaans deze band met de oorlog niet meer. Veel van deze jongeren kennen niemand die de oorlog heeft meegemaakt. Waar denken zij aan tijdens de twee minuten stilte? Waarom herdenken zij?

Een reden kan gezocht worden in de lokale geschiedenis van hun woonplaats. Deze regio heeft een uitgebreide oorlogsgeschiedenis, waarbij de bezetter prominent aanwezig is geweest: FestungIJmuiden, bestaande uit 1300 bunkers. Een staalfabriek, die voor Duitse productie gebruikt werd. Een razzia, waarbij 486 mensen zijn opgepakt. Executies van mensen die zich tegen de bezetter verzetten, zoals Dr. Buller. Verzet, verzetsdaden, collaborateurs, de hongerwinter, verwoeste gezinnen, ontelbare slachtoffers: alles opgeteld het leed dat de Tweede Wereldoorlog naar zoveel plaatsen gebracht heeft. Deze verhalen worden verteld en zo doorgegeven. Maar noodzaakt dit historisch bewustzijn ook het herdenken van jongeren? Of verworden deze ontzagwekkende gebeurtenissen langzamerhand tot niets meer dan ingrediënten van een geschiedenisles, vergelijkbaar met de Tachtigjarige Oorlog en de Bataafse Revolutie?

Herdenken omvat mijns inziens meer dan alleen de herinnering aan gebeurtenissen. Om enig begrip van de Tweede Wereldoorlog te krijgen is het van belang om niet alleen te kijken naar wat er heeft plaatsgevonden, maar ook naar waarom het heeft plaatsgevonden. Zichtbaar wordt dan de botsing tussen twee systemen. Aan de ene kant stond de totalitaire nazi-ideologie, die verklaart waarom de bezetter zich schuldig maakte aan racisme, onderdrukking en massamoord; aangewakkerd door – zoals Hannah Arendt dat uitdrukte – de banaliteit van het kwaad. Aan de andere kant stonden niet alleen de slachtoffers van dit regime maar ook degenen die weigerden mee te gaan in de repressie en terreur. Zij wilden toekomstige generaties behoeden voor een leven onder het juk van het nazisme en waren bereid daar een prijs voor te betalen. Deze mensen kwamen op voor een ideaal dat zij belangrijker vonden dan zichzelf: vrijheid.

Lang niet iedereen kan zich hier tegenwoordig een voorstelling bij maken, vrijheid is toch vanzelfsprekend? Het is precies die vanzelfsprekendheid die het belang ervan aangeeft: een leven zonder vrijheid is zo absurd dat het voor velen niet te bevatten valt. Gelukkig maar. Tegelijk betekent dat ook dat wij steeds minder beseffen hoe bevoorrecht wij zijn om vrijheid dagelijks te ervaren. 

Juist daarom is het stiltemoment op 4 mei zo belangrijk voor iedereen. Het is een moment van bewustwording. We staan stil bij degenen die lang geleden gesneuveld zijn. Zij wilden niet sterven, maar zij vonden vrijheid wel het sterven waard. Het offer van deze mensen leidt tot een schuld voor de generaties na hen. Zij hebben hun leven gegeven om onze toekomst mogelijk te maken. Het is aan ons om te leren van het verleden en te bouwen aan de toekomst waar zij in geloofden.

Kijkend naar de wereld om ons heen, zijn we er nog niet. Nog steeds wordt er gevochten om vrijheid en daarmee is ook vrede niet vanzelfsprekend. Na de 20e eeuw, met daarin de grootste oorlogen die de mens ooit heeft uitgevochten, zijn er in de 21e eeuw nog steeds gewapende conflicten. Dagelijks zien we beelden van geweld in Europa en in het Midden-Oosten. Dit laat velen niet onberoerd en deze spanning is voelbaar in onze samenleving. Het is betreurenswaardig dat er nu, 79 jaar na de Tweede Wereldoorlog, nog steeds gevochten wordt. Dat mensen zich ook nu gedwongen zien te vechten, geeft aan dat de mens nog niet genoeg van het verleden geleerd heeft. De boodschap ‘dit nooit weer’ klinkt nog steeds uit de graven van de gesneuvelden. En al verdwijnen de herinneringen aan de personen, zolang wij herdenken blijft hun boodschap hoorbaar.

Ik hoop dat er geluisterd wordt. De Tweede Wereldoorlog is door verschillende generaties altijd beschouwd als moreel ijkpunt. Hoewel de aankomende generaties op steeds grotere afstand staan van deze oorlog, doen we er goed aan om hier gezamenlijk bij stil te blijven staan. Dit ijkpunt uit het verleden bepaalt onze blik op het heden en geeft richting aan onze toekomst.

Als wij twee minuten stil zijn, denken we aan meer dan personen. We denken ook aan hun idealen en daarmee ook onze idealen. We denken aan allen die tijdens de Tweede Wereldoorlog en in latere conflicten hun leven hebben gegeven om vrijheid voor anderen te realiseren. Elke dag die we in vrijheid en vrede leven, hebben we aan hen te danken.

Laten we hen dus herdenken. Laten we herdenken waar zij voor stonden. Laten we ervoor zorgen dat hun offer niet tevergeefs was. Je hoeft hen niet gekend te hebben.

Maar laten wij nooit vergeten.