Vredevorstkerk – Beverwijk

Waarde tafelgenoten,

Wat een geweldig idee om op 5 mei een maaltijd te houden en met elkaar van gedachten te wisselen over de betekenis van vrijheid.
5 mei 1945, de capitulatie van de Duitse bezetter, een historisch feit, dat in een steeds kleinere groep nog als een feitelijke belevenis in het geheugen staat. Bevrijdingsdag is een dag die nu meer en meer over vrijheid in het algemeen zal gaan

De bevrijding in 1945, ik kan er nog net een beetje over meepraten
Ik ben geboren in 1941 en was dus bij de bevrijding een peuter van vier. In het wonderlijke labyrint dat – mijn geheugen heet – klapt een klein luikje open. Ik herinner mij hoe in mijn woonbuurt – zoals in vele andere – de bevrijding werd gevierd. Die woonbuurt was de Zeestraat, het gedeelte tussen Westerhoutplein en Creutzberglaan. Het feest speelde zich af op de betonnen weg, die door de Duitsers was aangelegd bij het Zandgat als aanvoerroute voor de daar gelegen bunkers. Een weg die nog steeds bestaat en recent in het nieuws kwam als toegangsweg naar het crematorium Westerhout. Voor mij als peuter was op die locatie een spel uitgezet. De opdracht was om vijf vlaggetjes met de nationale driekleur stuk voor stuk zo snel mogelijk te plaatsen in een kistje op tien meter afstand. Mijn tegenstander was de zoon van de kapper en ik verloor deze estafette smadelijk. Een teleurstelling die me tot op de dag van vandaag is bijgebleven. Om de tere peuterziel niet te zeer te krenken, had de organisatie in ieder geval gezorgd door een troostprijs.

Een kleine herinnering aan iets feestelijks in een tijd die – naar we nu weten – toch ook heel verwarrend moet zijn geweest. Wat betekende vrijheid toen? Tegenover het vrolijke lied ‘Trees heeft een Canadees’ stond de weinig zachtzinnige behandeling van meisjes, die hun hart aan een Duitse soldaat hadden verpand en ‘moffenmeiden’ werden genoemd. Verwarring ook bij de mannen die terugkeerden uit de werkkampen en die voor hun vreselijke ervaringen vaak geen gehoor vonden. Joodse burgers die de gruwelijke holocaust overleefden, keerden terug in een van hen vervreemde omgeving. Hetzelfde overkwam de repatrianten uit Nederlands-Indië. We waren vrij, maar vooral bezig met de vraag wie er goed of fout was geweest in de oorlog en er moest herstel plaatsvinden, wederopbouw. Wederopbouw van woningen en bedrijven, die door de oorlog waren beschadigd. Tot teleurstelling van vrede- en vrijheidsidealisten ook herstel van oude maatschappelijke en politieke verhoudingen. Een terugkeer naar de verzuilde samenleving, die zich veeleer door geborgenheid dan door vrijheid kenmerkte.

De jaren zestig van de vorige eeuw lijken een soort revanche voor de vrijheid. De vrijheid en blijheid van de flower power knalt uit de speakers van Woodstock en Kralingen. Gevestigde orde wordt op de proef gesteld en uitgedaagd. Het wordt ook een bevochten vrijheid met bezettingen en kraakpanden. Oude regels staan ter discussie, luiken gaan open, soms verfrissend, soms tocht. Onderwijs wordt toegankelijker voor grotere lagen van de bevolking. Kennis en macht gespreid, meer keuzevrijheid.

Economische rugwind kenmerkt het laatste kwart van de vorige eeuw. We trekken massaal de landsgrenzen over om in vrijheid de wereld te verkennen.
Maar de wereld ziet omgekeerd ook onze vrijheid en zoekt die op. Tegenstellingen tussen vrij en onvrij worden bloot gelegd. De val van de Berlijnse muur in 1989 brengt de hoop dat wat wij zo trots en zelfverzekerd het ‘vrije westen’ hebben genoemd geen exclusief bezit meer is. Maar In onze eigen maatschappij levert de vrijheid niet voor iedereen rendement, een kloof tussen vrije en minder vrije mensen tekent zich af.

De komst van internet lijkt nieuw perspectieven te bieden. Nieuws, informatie, kennis voor iedereen beschikbaar. Het vrije woord explodeert, de vrijheid van meningsuiting opgerekt tot aan de grenzen van verdraagzaamheid. Iedereen met iedereen in contact over alles. Een uiteindelijk moeilijk verdraagbare vrijheid van informatie, mensen als gevangenen van het beeldscherm. Een kwetsbare maatschappij omdat kwaadwillige groepen de vrije informatie kunnen manipuleren en misbruiken.

Wat is vrijheid een kwetsbaar goed. Wat liggen gebruik en misbruik dicht bij elkaar. Telkens weer zijn er bedreigingen en verdient de bescherming van vrijheid onze aandacht. Geef de vrijheid door, vraagt ons nationaal comité. Maar wat geven we dan door? Het is hoop en verwachting. Een boodschap als die van de recent overleden priester-dichter Huub Oosterhuis in zijn prachtige Lied om Vrijheid:

Als vrijheid was, wat vrijheid lijkt, wij waren
de mensen niet die wij nu angstig zijn –
wij zaaiden bronnen uit in de woestijn,
wij oogstten zeeën zonder te vervaren.

Wij, tussen moed en wanhoop, waarom weten
wij wel wat leven is, maar leven niet?
Soms gaan we op de vleugels van een lied
en durven onze zwaartekracht vergeten.

Als het om vrijheid gaat, dan voel ik mij eigenlijk weer zoals dat peutertje van vier jaar, dat zijn vlaggetjes, zijn boodschappen van vrijheid, zo snel mogelijk wil planten als tekens van hoop op een betere wereld, vrijheid voor iedereen. Het is een race tegen een sterke tegenstander, strijd om vrijheid heeft ook een risico van verlies. Maar de peuter weet het: het meedoen wordt gehonoreerd, er is altijd een troostprijs.

Verslag Vredesmaaltijd

Vredesmaaltijd met muziek en
een toetje van bakker Schoone

In de Vredevorstkerk aan de Laan der Nederlanden in Beverwijk vond op Bevrijdingsdag voor de tweede keer een Vrijheidsmaaltijd plaats. Ruim honderd inwoners van Beverwijk en Heemskerk hadden gehoor gegeven aan de uitnodiging om deel te nemen. Er was muziek van het Ampzing Genootschap uit Haarlem, de soep was een cadeau van het Nationaal Comité 4 en 5 mei en het toetje kwam van bakkerij Schoone uit Beverwijk.
Het was een in de oorlog door opa Schoone met schaarse middelen ontwikkeld taartje, dat ook anno 2023 zeer op prijs werd gesteld.
Jan de Wildt uit Wijk aan Zee, oud-gemeentesecretaris van Beverwijk vertelde over hoe hij in zijn leven vrijheid heeft ervaren.
De Vrijheidsmaaltijd is een initiatief van Humanitas IJmond, Stichting 4 mei Beverwijk en de Protestantse Gemeente Beverwijk-Wijk aan Zee.

Foto’s Leo Tillmans