De Mediene Sjtampers uit Beverwijk

Toespraak van Jan van der Linden, bij de eerste herdenking bij het Joods Namenmonument Beverwijk, op donderdag 23 maart 2023.

De Mediene Sjtampers uit Beverwijk

Mediene Sjtampers, is de naam, die de Amsterdamse Joden spottend gaven aan de Joden die buiten Amsterdam woonden. Zo werd dus ook de Joodse gemeenschap in Beverwijk aangeduid. Deze gemeenschap was,  hoe klein ook, heel goed geassimileerd. Aan het einde van de 18^e eeuw, vestigde er zich definitief een aantal Joden in Beverwijk. Zij werden in de loop der jaren heel actief in de Beverwijkse samenleving. Zij hadden hun eigen synagoge en hun eigen begraafplaats. Waar geen enkele Beverwijker problemen mee had. Nee, want zij hadden immers toch ook hun eigen kerk en begraafplaats. De Joodse gemeenschap was dus voor de Tweede Wereldoorlog geheel opgenomen in de Beverwijkse samenleving. Echter, met de komst van de Tweede Wereldoorlog kwam hierin verandering. Met de hulp van een klein aantal inwoners wist de Duitse bezetter hier tweedracht te zaaien.

Die begonnen voornamelijk op zondag 31 augustus 1941. Een vijftal Duitse militairen trok provocerend de Breestraat over. Zij waren in gezelschap van twee Beverwijkse fascisten. Eén van hun doelen was de synagoge. Hier aangekomen werd gelijk de toegangsdeur ingetrapt en stormde de bende naar binnen. Het gehele interieur werd door hen grondig vernield. Na hun misdaad vertrokken zij weer, zonder dat zij door iemand waren tegengehouden. De synagoge werd niet meer hersteld en zou de gehele oorlog in deze toestand blijven staan. De daders, iedereen wist wie dat waren, werden niet gestraft, zij werden zelfs geprezen door de Duitse overheid. Voor de Joodse gemeenschap was het duidelijk. Ze waren niet gewenst en zij zagen het gebeuren als teken aan de wand. Onder het mom voor hun eigen veiligheid, moesten alle Joden die aan de kust woonden, verhuizen naar Amsterdam. Dus ook de Beverwijkse Joden. Het was hen enkel en alleen toegestaan om wat handbagage mee te nemen. Al hun andere spullen moesten zij in hun woning achterlaten. Hun huis werd door de politie verzegeld en die zou de woning bewaken.

Hun vertrek was vastgesteld op 25 maart 1942, ’s morgens om kwart voor 12. Het was die morgen druk op het Stationsplein. De Joodse inwoners werden door vele bekenden uitgeleide gedaan. Dit zorgde voor ontroerende taferelen. Er was zelfs een NSB’er, die met tranen in zijn ogen, afscheid nam van zijn Joodse buren. De meesten van hen zouden Beverwijk nooit meer terugzien. Amper na hun vertrek werden hun huizen, in opdracht van de gemeente, leeggehaald. De spullen werden opgeslagen in een loods, die aan de Alkmaarseweg stond. Een groot deel verwisselde die week al snel van eigenaar. Zowel Duitsers als Beverwijke NSB’ers verrijkten zich met de meest waardevolle spullen. Al gebiedt de eerlijkheid om te zeggen, dat ook na de bevrijding menige Beverwijker er kwam ‘shoppen’… De weinige Joden die na de oorlog teruggekeerden, vonden van hun bezittingen vrijwel niets meer terug. Of zagen die bij anderen terug.

Zo zag de dochter van de Joodse voorzanger het servies van haar ouders terug bij de buren. In goed vertrouwen hadden haar ouders dit in bewaring gegeven. Van teruggave was echter geen sprake, het werd zelfs glashard ontkend dat het van haar ouders was geweest. Naast het hopen op de terugkeer van familie en vrienden, was er ook nog het probleem van een huis. In alle gevallen werd dit bewoond door een ander gezin, dat weigerde te vertrekken. Zij waren namelijk de legale bewoner… Met medewerking van de gemeente was het huis opnieuw verhuurd of verkocht. Zo was de winkel van Davidson aan de Breestraat in gebruik genomen door de Binnenlandse Strijdkrachten. De synagoge was nu eigendom van mevr. Van Hattum. Zij had het gebouw gekocht voor haar conservenfabriek. Echter, door de oorlog was hier niets van terecht gekomen. Pas in 1948, dus drie jaar na de bevrijding, werd het Israëlitische Kerkgenootschap weer eigenaar. De weinige overlevenden kwamen al vrij snel tot de conclusie dat het zeer lang zou duren voordat er weer een Joodse gemeenschap zou zijn in Beverwijk. Het aantal Joodse gelovigen was van 205 terug gebracht tot 12 zielen. Niet elke overlevende was teruggekeerd naar Beverwijk. Men besloot zich aan te sluiten bij de Joodse gemeenschap in Haarlem. Zo geschiedde en verdween de Joodse samenleving uit Beverwijk.

Maar de geschiedenis staat niet stil en Beverwijk breidde uit. Na lange onderhandelingen werd de Joodse begraafplaats in 1950 verplaatst naar Duinrust, waar we nu staan. De voormalige synagoge werd in 1964 gesloopt en maakte plaats voor een winkelcentrum. Hiermee verdween het laatste stukje dat nog herinnerde aan de Joodse gemeenschap.  De geschiedenis van Beverwijk zou zeker anders zijn verlopen, als er geen Joodse gemeenschap was geweest. Hoe Beverwijk er nu voorstaat, is mede te danken aan hun ijver en inzet. Om de Joodse gemeenschap niet te vergeten, heb ik mij in 1995 sterk gemaakt voor een monument op de plek waar eens de synagoge heeft gestaan. Zo werd daar in 1998 een gedenkteken geplaatst. Jammer genoeg werden niet de namen van de slachtoffers vermeld. Dat wilde het toenmalige gemeentebestuur niet. Daarom hebben Mark Haije, de beheerder van Duinrust en ik het initiatief genomen voor een namenmonument. Met zorg zijn zojuist de 99 namen van de slachtoffers voorgelezen, zoals deze in de Burgerlijke Stand zijn ingeschreven. Echter om niemand te vergeten, werd besloten om als laatste de naam NN toe te voegen. Nomen Nescio, ‘Ik weet de naam niet’. Het doet mij zeer veel genoegen dat het Castor College dit namenmonument geadopteerd heeft. Hiermee wordt de geschiedenis van de Beverwijkse Joodse gemeenschap doorgegeven aan de jeugd. Want Vrijheid is kwetsbaar.